POESÍA Y MEMORIA: Colectivo Ajtz'ib'

Cholq'ij, de Negma Coy

Cholq'ij

Prrr  prrr  prrr  ut  ut  ut  ut  ut  q’uq’  q’uq’  q’uq’  xpumuuuy  xpumuuuy
E k’o, e ajawal tukr nikirik’ik’ej kixik’, nikiyek qaxik’ ustape’ öj sokotajnäq q’uq’
kow yojkikiyika’ k’o b’ey kan nik’oje’ kan retal chi qij achi’el ri b’alam 
nikijeq qak’aslem, nikib’olajij qanima, nikijeq ri b’ey ri yaruk’waj chi ruchi’ ri xib’alb’ay 
chi ri’ k’o wi’, pa rutza’n ri sotosïk nkil jun nïm q’axomal k’u’x.

¡Loq’oläj saqil! Matyox xojawil, wawe’ öj k’o wi’ pa b’eleje’ ruq’a’ ri qa’an
tz’uj, tz’uj, tz’uj kan yech’ich’an raqän taq ya’, ri ye’aq’oman, ri ye’oyon qichin
re yejasjot chi re qanima, k’o k’a b’ey rikin ronojel kuchuq’a’ nikib’ij kib’i’:
Atitaj – Mama’aj, Te’ej –Tata’aj, paq’ij - aq’a’, kaq’ïq’, ya’, kaj, ulew, ulew, Qate’ ruwachulew  
pom, ronks, kuxa, rora, tiqatzija’ qachäj chuqa’ tiqatz’ija’ tiqasik’aj jun ka’i’ oxi’ qamay.

Tiq’ajan tipe’ rutzijol, jun, ka’i’, oxi’ b’ey tiq’ajan ¡Tiqajaqa’ ri rox runaq’ qawäch!
Xoqa’ ri ramaj ri jalajoj rub’onil ramaj, re njalwachitej ruwäch ri ajxib’ qak’u’x 
rik’in tun, rik’in xul, rik’in chiy chiy chuqa’ rik’in taq piril xtikiya’ rutzijol 
ri kamïk chuqa’ ri k’aslemal. Titinin nipe’, nib’os pe, nikotz’ijan, nutzuq ri qak’aslem 
titinin nipe’, nib’os pe, nikotz’ijan, nusipaj’ k’awomanïk, nusipaj tzij, nusipaj ri rajlab’äl k’aslemal.

Tqasolo’ ri tzij richin ri k’ulunïk richin q’etenïk, tqawak’axaj ruch’ab’äl ri loq’oläj ch’ame’y
Tqasolo’ ri b’ätz’ richin niqakem qach’akul, re’ xtiqapo’ qi’ Jun B’ätz’ Jun Chowen
xkojkiyuqej el ri taq tz’ula’, re k’o retal b’ey kik’in, xtikik’ut qab’ey, jo’ 
kojch’o rik’in ruk’u’x kaj, ulew, kaq’ïq’, ya’, kojch’o rik’in ri nimaläj ruk’u’x k’aslem
tiqapo’ qi’ q’aq’, juyu’, palow, xkanul, tz’unün, xamanil ri nisutut pa nik’aj aq’a’.

 

 

Otros poemas de Negma Coy:

1981
La Montaña - Mi casa
Papá campesino
KAME